Samotność starszego człowieka to problem wynikający z wykluczenia społecznego i silnego zakorzenienia się modelu rodziny jednopokoleniowej. Zachodzące w pewnym okresie życia zmiany – przejście na emeryturę lub utrata współmałżonka także mogą wywołać poczucie osamotnienia. Bez względu na przyczynę i rodzaj odczuwanej samotności, nikt nie czuje się z nią komfortowo. Człowiek to istota społeczna, dla której izolacja i osamotnienie nie są „środowiskiem naturalnym”.
Przyczyny samotności starszego człowieka
Współczesne społeczeństwo żyje bardzo energicznie, ciągle się zmienia i rozwija technologicznie, pędzi za pracą. Nie ma w nim miejsca dla jednostek słabych i niezdolnych do szybkiego przystosowywania się do zmian, a tak właśnie postrzegane są osoby starsze. Ze względu na psychofizyczne trudności w przyswajaniu wiedzy, seniorzy nie mogą nadążyć za młodym pokoleniem, przez co czują się odtrąceni i zagubieni.
Innym powodem wykluczenia społecznego → samotności jest przejście na emeryturę. Brak lub znacząco zmniejszony kontakt z ludźmi oraz poczucie bezużyteczności społecznej są głównymi sprawcami przygnębienia i osamotnienia.
Inne przyczyny samotności starszego człowieka to:
- zmiana miejsca zamieszkania (np. przeniesienie do domu opieki),
- zła sytuacja finansowa,
- utrata najbliższych (np. śmierć współmałżonka, rozwód, wyprowadzka dzieci),
- świadomość schyłku życia i braku perspektyw,
- nowy model rodziny jednopokoleniowej – wyparcie z życia w jednym gospodarstwie domowym dziadków, rodziców i dzieci,
- poczucie bezsilności i brak wiary we własne możliwości,
- społeczna mentalność i negatywne postrzeganie starości (stereotypowe myślenie).
Jak nie trudno zauważyć, przyczyny samotności starszego człowieka są dwojakie – tkwią w samym seniorze bądź w jego otoczeniu/społeczeństwie. Często bywa tak, że poczucie osamotnienia jest wywołane nakładem kilku czynników.
Rodzaje samotności starszego człowieka
Seniorzy zmagają się z osamotnieniem, które przybiera różne postacie:
Samotność w chorobie
Choroba to stan, który sprzyja pojawianiu się zachowań izolacyjnych. Osoby starsze, ze względu na często występujące schorzenia lub choroby przewlekłe, izolują się od otoczenia lub są pozostawiane same sobie z problemem, co w efekcie skutkuje samotnością. Choroba to także ból, który medycyna nie zawsze jest w stanie uśmierzyć, a sam chory nabiera przeświadczenia o tym, że nikt go nie rozumie i nikt nie jest w stanie wyobrazić sobie, co on właśnie czuje. Taka sytuacja także prowadzi do poczucia osamotnienia. Podobny mechanizm działania następuje w przypadku zaistnienia nagłej konieczności korzystania z wózka inwalidzkiego. Niepełnosprawność ruchowa sprawia, że senior może odczuwać jeszcze większą zależność od innych, brak zrozumienia oraz poczucie bezradności, co w konsekwencji może prowadzić do samotności.
Samotność wśród ludzi
Zdarza się, że człowiek starszy, pomimo iż nieustannie jest otoczony wianuszkiem ludzi (dzieci, wnuki, sąsiedzi, pielęgniarka, opiekunka), czuje się samotny. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być negatywny obraz samego siebie zakorzeniony w seniorze. Niskie poczucie wartości może doprowadzić do tego, że człowiek czuje się po prostu samotny, a fakt otaczającej go sporej grupy osób postrzega jako litość wobec jego starczej nieporadności.
Samotność z braku ludzi
Najbardziej oczywistą dla wszystkich jest samotność spowodowana brakiem kontaktu z innymi ludźmi. W przypadku seniorów, sytuacja ta może wynikać z kilku przyczyn: śmierci współmałżonka, osoby najbliższej.